Kobiecość Wiedeńskich Warsztatów Sztuki

- Wrzesień 19, 2021

W wiedeńskim Muzeum Sztuki Użytkowej (MAK) od maja do października 2021 roku trwa bardzo ciekawa wystawa.

Pokazuje dorobek 180 kobiet związanych z Wiedeńskimi Warsztatami (WW). Zobaczyć można aż 800 różnych
eksponatów, w tym wiele pokazanych po raz pierwszy.

Artyści i rzemieślnicy Wiedeńskich Warsztatów (WW) całą swoją twórczość poświęcili estetyce dnia codziennego,
zarówno w aspektach wygody, jak i dekoracyjności. Chociaż działalność ta trwała tylko 30 lat, ich design i styl
ukształtował cały wiedeński modernizm. Kobiety artystki przyczyniły się znacząco do sukcesów kierunku, chociaż
nie zawsze i wystarczająco podkreślano ich rolę. Za prawdziwe ikony uważane są Gudrun Baudisch, Mathilde Flögl
i Vally Wieselthier, ale były jeszcze tworzące w ich cieniu: Martha Alber, Rose Krenn czy Anna Wirth.

MAK- Sala wystawowa fot.© MAK/Georg MayerFilozofia WW”
Artystki wiedeńskich WW tworzyły we wszystkich dziedzinach sztuki, nie tylko użytkowej i rzemieślniczej. Ich
zachwycające projekty szybko przyczyniły się do rozkwitu rzemiosła artystycznego. W większości ukończyły one
artystyczne wiedeńskie szkoły, w których nauka była dla kobiet dozwolona. Początkowo kształcono tam studentki
w zakresie malarstwa dekoracyjnego i floralnego. Stopniowo jednak poszerzano obszar kształcenia o tematykę tkactwa
koronkowskiego, techniki ceramiczne, szklarskie i techniki emaliowania. W 1899 roku Wiedeńska Szkoła Sztuk Stosowanych,
znana także jako Artystyczna Szkoła Rzemieślnicza pod kierownictwem Kolomana Mosera i Josefa Hoffmanna, obejmuje
zakresem nauczania wszystkie dziedziny sztuki i rzemiosła, hołdując idei sztuki całkowitej i jej syntezie. Rezultatem
poszerzenia obszaru nauk staje się współpraca z producentami – i tak produkty trafiają prędko do wiedeńskich domów.
Jutta Sika i Therese Trethon projektują serwisy, których produkcji podejmuje się manufaktura Josefa Böck. Zaprojektowane
tkaniny przez Else Unger wykonują natomiast zakłady Backhausen & Söhne. Else Unger projektuje meble, Gisela von Falke ceramikę.
Dwie ostatnie artystki razem z Mariettą Peyfuss zakładają w 1901 roku Stowarzyszenie „Wiedeńska Sztuka Domu”, które było
prekursorem Wiedeńskich Warsztatów. Stowarzyszenie stawiało znak równości między rzemieślnikiem a projektantem. Wyprodukowane
przedmioty wyróżniały się pięknem, indywidualnością, ekskluzywnością, niezależnie, czy ich funkcja była dekoracyjna, czy też
użytkowa. Rzemiosła metaloplastyki, introligatorstwa, wyrobów skórzanych, drewnianych czy też krawiectwa łącznie tworzyły WW,
styl nieskomplikowany i geometryczny, w którym chętnie sięgano po formy radykalne, kontrasty czerni i bieli, kwadraty
i szachownice. Styl ten był alternatywą wobec bujnego Art Noveau i miał duży wpływ na współczesnych projektantów.
Maria Likarz, Glasperlenkette, um 1927 © MAK/Katrin WißkirchenW 1916 roku WW zakłada osobny Warsztat Artystyczny, który
zwraca na siebie uwagę prasy i społeczeństwa z racji zatrudnienia kobiet. Padały dziennikarskie określenia, że WW to
„kuchnia” pełna młodości, śmiechu, czaru, gdzie rzadko spotkać można było męskiego osobnika. Pojawiły się produkty „delikatnej
ręki”, początkowo prace graficzne: kartki pocztowe, życzenia, krajobrazy, ale wnet dołączyły moda, biżuteria, ekstrawagancka
ceramika, produkcja ciekawych wzorniczo materiałów tekstylnych. Grafice poświęciły się szczególnie Mela Koehler i Maria Likarz,
modę tworzyły: Remi Schaschl, Felice Rix, Vally Wieselthier, Fritzi Löw, Mathilde Flögl.
W 1911 roku powstaje osobny oddział mody WW, który wydaje katalogi („Mode Wien” 1914/15), organizuje pokazy (1915) w obecnym
budynku MAK-u. Poczynania te odbywają się w trudnym okresie pierwszej wojny światowej, w kontrze do francuskiej dominacji na
rynku mody. Sprzedaż produktów WW, w tym koronki, lampy i materiały, prowadził oddział stowarzyszenia przy Kärntner Straße 32.
Wnętrze sklepu zaprojektowali Lotte Calm, Lilly Jacobson i Anny Schröder (ściany przedstawiały motywy natury).

Gabi Möschl, Projekt pocztówki ok. 1913 fot.© MAKKrytyka i moda
Projekty kobiece WW były ostro krytykowane, ale też spotykały się z uznaniem. Sytuacja ekonomiczna po pierwszej wojnie
światowej ukształtowała wizerunek samodzielnej i pomysłowej kobiety: krótkie włosy, papieros w dłoni, ekstrawagancja. Sztuka
było jednak zajęciem elitarnym, a same artystki często wywodziły się z zamożnych rodzin. „Znudzone panny, które zajmują się
batikowaniem tekstylnym” – tak określa je Adolf Loos i złośliwie dodaje: „panny, które chcą się nazywać artystkami”. Julius Klinger,
znany grafik, określa ruch kobiecy WW jako „babska sztuka rzemieślnicza”. Tymczasem dokonania artystek były ekspresyjne, ale
wcale nie tak „słodko kobiece”. Zwłaszcza tworzona przez nie moda wnosi duży powiew nowoczesności.
Ciekawe, że projektowanie było domeną kobiecą, ale odbierane jako męski sukces.
W drugiej połowie XIX wieku powstaje nawet określenie „dyktator mody”, a jednymi z pierwszych byli Charles Frederik Worth i Paul Poiret.
Salony Mody nadal były prowadzone przez kobiety i to tam sprzedawano ubrania dla klienteli. W Paryżu słynne salony
prowadziły Coco Chanel, Jeanne Lanvin, w Londynie Lady Duft-Gordon.
W Wiedniu znany salon prowadziły Ernestine Spitzer, Berta Fornhammer. W pierwszych dekadach XX w. moda damska zmienia
się zasadniczo. Spodnie awansują do codziennego ubioru, także zawodowego i sportowego. Pionierskie prace wykonywały
siostry Flögle. One to pracowały nad projektami razem z Gustawem Klimtem i Juttą Sika. Spokrewniona z Kolomanem Moserem Magda
Mautner-Markhof nie tylko wykłada w Artystycznej Szkole Rzemieślniczej, ale i organizuje w 1908 roku z innymi artystkami
Kunstschau wystawę ubrań. Felice Rix, Perlbeutel, 1916© MAK/Georg Mayer
Po 1914 roku Muzeum Sztuki i Przemysłu (współcześnie MAK – Muzeum Sztuki Stosowanej) inscenizuje wystawy, które mają na
celu ożywić osłabiony rynek tekstylny. Wystawy te mają zachęcić do zakupów patriotyczno-rodzinnych. Ukazują się katalogi
prezentujące modę różnych salonów w ciekawej i ekspresyjnej formie graficznej „Życie damy”, „Jesienna moda 1918”. Katalogi
wyróżniały się artystycznymi projektami, zarówno jeśli chodzi o krój, jak i dobór materiałów. Valerie Petter, Vally Wieseltheir,
Gertrud Weinberger, Rose Krenn, Mathilde Flögle – to nazwiska, które ciągle powtarzają się w dokonywaniach artystycznych dla
WW. Szczególnie Mathilde Flöge odznaczała się w swoich pracach różnorodnością, tworząc zarówno kostiumy, jak i kapelusze,
torebki, modne dodatki. Maria Likarz pracuje dla teatru i rewii, wykonuje biżuterię. Likarz była artystką polskiego pochodzienia,
urodzoną w Przemyślu w 1893 roku. Wyróżniała się w swoich pracach nad wzornictwem tekstylnym dużym smakiem, wyczuciem koloru
i wrażliwością artystyczną. Projekty tkanin WW były zresztą skarbnicą graficznych możliwości. Wyroby modowe WW odznaczają się
dopracowanymi detalami, każdy z nich jest swoistym, bardzo przemyślanym, dziełem sztuki obojętnie czy to sukienka, brożka,
torebka, czy kapelusz.

Vally Wieselthier, Flora, 1928 MAK-Ausstellungshalle © MAK/Georg MayerOdważna i niekonwencjonalna ceramika
Obok mody prężnie rozwija się odważna, ekspresyjna ceramika. Prowadząca warsztaty ceramiczne WW w latach 1927-1928,
wielokrotnie już wspominana Vally Wieselthier i jej protegowane artystki, Kitty Rix i Gudrun Baudisch, tworzyły wazy i rzeźby,
które nie dały się podporządkować przyjętym normom. Szczególnie zachwyca odwagą cykl „Głowy” Vally Wieselthier,
przedstawiający kobiece głowy. Widać na nich wyzywająco wymalowane usta, twarze kobiet wyrażają silną osobowość.
Formalne eksperymenty, rewolucyjne podejście do rzeźby i ceramiki, nawet odejście od dokładności warsztatowej z zaznaczeniem
siły wyrazu stały się nowym wyznacznikiem tego stylu. Ceramika Kitty Rix i Gudrun Baudisch pełna jest dysharmonii i
prymitywizmu, z uwagi też na niekonwencjonalne materiały i eksperymentalne techniki.

Kobiety WW. Od lewej: Charlotte Billwiller, Mathilde Flögl, Susi Singer, Marianne Leisching und Maria Likarz, 1924. Fot. © MAKKobiece „WW”
Okres po I wojnie światowej to okres emancypacji artystycznej kobiet, manifestowany poprzez wygląd, a także w sferach
seksualności i obyczaju. Działalność artystyczna, jak i życie prywatne kobiet WW było pełne ognia. Złośliwi krytycy ubolewali
nad zbyt kobiecym charakterem zakładów, a niektórzy posunęli się jeszcze dalej. Kiedy porażką zakończyło się uczestnictwo
WW w Międzynarodowej Wystawie Przemysłowej w 1925 roku w Paryżu, winą obciążono właśnie kobiecy skład.
Odejście od funkcji użytkowej na korzyść indywidualizmu i wyszukanego smaku sprawiło, że artystki WW stworzyły niezapomniany
styl dawnego Wiednia, który dzisiaj jeszcze możemy spotkać w wiedeńskich mieszkaniach, antykwariatach i urzędach.
27.04.1927 w Sali Towarzystwa Muzycznego w Wiedniu krytyk warsztatów, znany architekt Adolf Loos w jednym z wykładów rzuca
zdanie: „Komu potrzebna jest malowana ceramika i figurki z dyletanckiego materiału, które tworzą panienki z dobrych domów,
żeby zarobić kieszonkowe”. A właśnie, potrzebujemy? Pójdźcie na wystawę i oceńcie sami.

Die Frauen der Wiener Werkstätte
5.05.2021-3.10.2021
MAK, Stubenring 1, 1010 Wien

Ewa Steinhardt, Polonika nr 284, maj/czerwiec 2021

Zostaw komentarz